ધોરણ 10 – વિષય: વિજ્ઞાન – પ્રકરણ 1 પાઠ્યપુસ્તકના બ્લૂ પ્રશ્નો અને તેમના જવાબો

ધોરણ 10 વિષય: વિજ્ઞાન પ્રકરણ 1: રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓ અને સમીકરણો પાઠ્યપુસ્તકના બ્લૂ પ્રશ્નો અને તેમના જવાબો

1. મેગ્નેશિયમની પટ્ટીને હવામાં સળગાવતાં પહેલાં શા માટે સાફ કરવામાં આવે છે?

મેગ્નેશિયમ એક સક્રિય ધાતુ છે, જે હવામાંના ઑક્સિજન સાથે પ્રક્રિયા કરીને મેગ્નેશિયમ ઓક્સાઇડનું સ્તર બનાવે છે.
આ સ્તર મેગ્નેશિયમને સળગવામાં અવરોધ ઊભો કરે છે, તેથી તેને સાફ કરવું જરૂરી છે.

2. નીચે દર્શાવેલ રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓ માટે સમતોલિત સમીકરણ લખો:

(i) હાઇડ્રોજન + ક્લોરિન → હાઇડ્રોજન ક્લોરાઇડ
H₂(g) + Cl₂(g) → 2HCl(g)

(ii) બેરિયમ ક્લોરાઇડ + ઍલ્યુમિનિયમ સલ્ફેટ → બેરિયમ સલ્ફેટ + ઍલ્યુમિનિયમ ક્લોરાઇડ
3BaCl₂(aq) + Al₂(SO₄)₃(aq) → 3BaSO₄(s) + 2AlCl₃(aq)

(iii) સોડિયમ + પાણી → સોડિયમ હાઇડ્રોક્સાઇડ + હાઇડ્રોજન
2Na(s) + 2H₂O(l) → 2NaOH(aq) + H₂(g)

3. નીચે દર્શાવેલ પ્રક્રિયાઓ માટે ભૌતિક અવસ્થાઓની સંજ્ઞા સહિતના સમતોલિત રાસાયણિક સમીકરણ લખો:

(i) BaCl₂(aq) + Na₂SO₄(aq) → BaSO₄(s) + 2NaCl(aq)
(ii) NaOH(aq) + HCl(aq) → NaCl(aq) + H₂O(l)

4. પદાર્થ 'X'નું દ્રાવણ ધોળવા માટે વપરાય છે. તે શું છે?

(i) પદાર્થ 'X'નું નામ કેલ્શિયમ ઓક્સાઇડ (Calcium oxide) છે અને તેનું સૂત્ર CaO છે.
(ii) CaO(s) + H₂O(l) → Ca(OH)₂(aq)

5. પાણીના વિદ્યુત વિભાજનથી મળતા વાયુઓના પ્રમાણમાં ફરક શા માટે હોય છે?

પાણીના એક અણુમાં બે હાઇડ્રોજન પરમાણુ અને એક ઓક્સિજન પરમાણુ હોય છે.
વિદ્યુત વિભાજનથી મળતો હાઇડ્રોજન વાયુ ઓક્સિજનના પ્રમાણ કરતાં બમણો હોય છે.
તેથી એક કસનળીમાં હાઇડ્રોજન વધુ અને બીજીમાં ઓક્સિજન ઓછી જથ્થામાં મળે છે.

6. કૉપર સલ્ફેટના દ્રાવણમાં આયર્નની ખીલી મુકવાથી દ્રાવણનો રંગ શા માટે બદલાય છે?

આયર્ન, કૉપર કરતા વધુ સક્રિય ધાતુ છે.
તેથી તે કૉપરને વિસ્થાપિત કરે છે અને ફેરસ સલ્ફેટ બનાવે છે:
Fe(s) + CuSO₄(aq) → FeSO₄(aq) + Cu(s)
આ બદલાવના કારણે દ્રાવણનો રંગ બદલાય છે.

7. દ્વિવિસ્થાપન પ્રક્રિયાનું ઉદાહરણ આપો.

BaCl₂(aq) + Na₂SO₄(aq) → BaSO₄(s) + 2NaCl(aq)
અહીં બે સંયોજનોના આયનો પરસ્પર બદલાય છે અને બેરિયમ સલ્ફેટનો અવક્ષેપ થાય છે.

8. નીચેની પ્રક્રિયાઓમાં ઑક્સિડેશન અને રિડક્શન પામતા પદાર્થો ઓળખો.

(i) 4Na(s) + O₂(g) → 2Na₂O(s):
ઑક્સિડેશન પામતો પદાર્થ: Na
રિડક્શન પામતો પદાર્થ: O₂

(ii) CuO(s) + H₂(g) → Cu(s) + H₂O(l):
ઑક્સિડેશન પામતો પદાર્થ: H₂
રિડક્શન પામતો પદાર્થ: CuO