"રાસાયણિક પરિવર્તનોની પ્રયોગશાળાની પ્રવૃત્તિઓ: સંયોગન અને ઉષ્મીય વિઘટન"

રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓના પ્રયોગો

1. સંયોગીકરણ પ્રક્રિયા – કળી ચૂનો અને પાણી

પદ્ધતિ:
એક બીકરમાં કેલ્શિયમ ઓક્સાઈડ (કળી ચૂનો) નો થોડો જથ્થો લો. તેમાં ધીરે ધીરે પાણી ઉમેરો.

અવલોકન:
કેલ્શિયમ ઓક્સાઈડ ખૂબ જ ઉગ્ર રીતે પાણી સાથે પ્રક્રિયા કરી ફોડેલો ચૂનો (કેલ્શિયમ હાઈડ્રોક્સાઈડ) બનાવે છે અને પુષ્કળ ઉષ્મા ઉત્પન્ન કરે છે.

CaO(s) + H₂O(l) → Ca(OH)₂(aq) + ઉષ્મા

નિર્ણય:
બે પ્રક્રિયકો (CaO અને H₂O) મળીને એક જ નીપજ બનાવે છે અને ઉષ્મા પણ ઉત્પન્ન થાય છે, એટલે આ સંયોગીકરણ તથા ઉષ્માક્ષેપક પ્રક્રિયા છે.

2. ઉષ્મીય વિઘટન – ફેરસ સલ્ફેટ

પદ્ધતિ:
શુષ્ક ઉત્કલન નળીમાં 2g ફેરસ સલ્ફેટના સ્ફટિક લો અને તેને બર્નરથી ગરમ કરો.

અવલોકન:
લીલા રંગના ફેરસ સલ્ફેટના સ્ફટિક ગરમ કરતા તેનું પાણી દૂર થાય છે અને લાલાશ પડતો કથ્થાઈ રંગ દેખાય છે.

2FeSO₄(s) (ઉષ્મા) → Fe₂O₃(s) + SO₂(g) + SO₃(g)

નિર્ણય:
એક જ પ્રક્રિયક (FeSO₄)માંથી ત્રણ નીપજો થાય છે, એટલે આ ઉષ્મીય વિઘટન પ્રક્રિયા છે.

3. ઉષ્મીય વિઘટન – લેડ નાઈટ્રેટ

પદ્ધતિ:
2g લેડ નાઈટ્રેટ પાઉડર ઉત્કલન નળીમાં લો અને બર્નરથી ગરમ કરો.

અવલોકન:
કથ્થાઈ રંગનો ધુમાડો દેખાય છે, જે NO₂ વાયુ છે.

2Pb(NO₃)₂(s) (ઉષ્મા) → 2PbO(s) + 4NO₂(g) + O₂(g)

નિર્ણય:
Pb(NO₃)₂ ને ગરમ કરતાં ત્રણ અલગ નીપજો મળે છે, એટલે આ પણ ઉષ્મીય વિઘટન પ્રક્રિયા છે.

પ્રશ્ન 1: કઈ પ્રક્રિયામાં તાપ આપતાં તત્વો/સંયોજનો જુદાં થાય છે?

A. સંયોગીકરણ

B. વિસ્થાપન

C. ઉષ્મીય વિઘટન

D. દ્વિ-વિસ્થાપન

સાચો જવાબ: C. ઉષ્મીય વિઘટન

પ્રશ્ન 2: કઈ ક્રિયા દરમિયાન ઉષ્મા ઉત્પન્ન થાય છે?

A. ઉષ્મીય વિઘટન

B. સંયોગીકરણ

C. વિસ્થાપન

D. કોઈ નહીં

સાચો જવાબ: B. સંયોગીકરણ

પ્રશ્ન 3: કયો પદાર્થ પાણી સાથે ઉગ્ર પ્રતિક્રિયા આપે છે?

A. લેડ નાઈટ્રેટ

B. फेरસ સલ્ફેટ

C. કેલ્શિયમ ઓક્સાઈડ

D. ક્યો લોરાઈડ

સાચો જવાબ: C. કેલ્શિયમ ઓક્સાઈડ

પ્રશ્ન 4: લેડ નાઈટ્રેટ ગરમ કરતાં કયો ધુમાડો ઉત્પન્ન થાય છે?

A. કાર્બન ડાયોક્સાઈડ

B. નાઈટ્રોજન ડાયોક્સાઈડ

C. ઓક્સિજન

D. હાઈડ્રોજન

સાચો જવાબ: B. નાઈટ્રોજન ડાયોક્સાઈડ

પ્રશ્ન 5: ફોડેલો ચૂનો કઈ પ્રક્રિયાથી બને છે?

A. વિઘટન

B. વિસ્થાપન

C. સંયોગીકરણ

D. ઓક્સિકરણ

સાચો જવાબ: C. સંયોગીકરણ