મનુષ્યનું શ્વસનતંત્ર સરળ સમજૂતી સાથે | Biology Class 10 Gujarati | MCQ પ્રશ્નો સાથે
મનુષ્યનું શ્વસનતંત્ર
મનુષ્યના શરીરમાં ઓક્સિજન ગ્રહણ અને કાર્બન ડાયોક્સાઈડ ત્યાગ કરવાની પ્રક્રિયા માટે શ્વસનતંત્ર (Respiratory System) જવાબદાર છે. આ તંત્ર ઘણી સૂક્ષ્મ અને મહત્વપૂર્ણ રચનાઓથી બનેલું છે.
શ્વસનતંત્રની મુખ્ય રચનાઓ:
- બાહ્ય નાસિકાછિદ્ર (નસકોરાં)
- નાસિકાકોટર
- કંઠનળી
- શ્વાસનળી
- શ્વાસવાહિની
- ફેફસાં
- ઉરોદરપટલ
નસકોરાંથી હવા નાસિકાકોટરમાંથી પસાર થઈ કંઠનળીમાં જાય છે. કંઠનળીની આસપાસ કાસ્થિની વલયમય રચનાઓ હોય છે, જે હવાનું અવરોધ થવાથી બચાવે છે. આગળ ચાલતાં શ્વાસનળી બે ભાગમાં વિભાજિત થાય છે, જેને શ્વાસવાહિની કહે છે, અને તે ફેફસાં સુધી જાય છે.
ફેફસાં અને વાયુકોષ્ઠો:
ફેફસાંમાં પ્રવેશેલી શ્વાસવાહિની નાની નલિકાઓમાં વિભાજિત થાય છે. આ નલિકાઓના અંતે વાયુકોષ્ઠો હોય છે, જે ફુગ્ગા જેવી માળખા ધરાવે છે. વાયુકોષ્ઠોની દીવાલ પર રુધિરકેશિકાઓનું જાળું હોય છે, જ્યાં ઓક્સિજન અને કાર્બન ડાયોક્સાઈડ વચ્ચે વાતવિનિમય થાય છે.
શ્વાસોશ્વાસની ક્રિયાવિધિ:
શ્વસનની ક્રિયા બે ભાગમાં થાય છે:
- શ્વાસ આવવાનું (Inhalation): ઉરોદરપટલ અને પાંસળીના સ્નાયુ સંકોચાય છે. છાતીનો વિસ્તાર વધે છે અને હવાનું દબાણ ઘટે છે, પરિણામે હવા અંદર જાય છે.
- શ્વાસ છોડવાનું (Exhalation): ઉરોદરપટલ વિકોચે છે, છાતીનો વિસ્તાર ઘટે છે અને દબાણ વધે છે, પરિણામે કાર્બન ડાયોક્સાઈડ યુક્ત હવા બહાર નીકળી જાય છે.
મનુષ્યમાં શ્વસનરંજક દ્રવ્ય:
મોટા શરીરધારી જીવોમાં માત્ર પ્રસરણદાબ દ્વારા ઓક્સિજનનું વહન શક્ય નથી. માટે શ્વસનરંજક દ્રવ્ય જરૂરી છે. માનવમાં હિમોગ્લોબિન નામનું રક્તરંજક દ્રવ્ય હવામાંથી ઓક્સિજન લઈ શરીરના કોષો સુધી પહોંચાડે છે.
હિમોગ્લોબિન ઓક્સિજન ગ્રહણ કરીને દરેક કોષો સુધી તેને પહોંચાડે છે અને કાર્બન ડાયોક્સાઈડને ફેફસાં સુધી પાછું લાવે છે, જ્યાંથી તે બહાર નીકળી જાય છે. તેથી માનવ શરીરમાં હિમોગ્લોબિન અનિવાર્ય ભૂમિકા ભજવે છે.
સારાંશ:
મનુષ્યનું શ્વસનતંત્ર ખુબ જ સંવેદનશીલ અને અગત્યનું તંત્ર છે, જે જીવન જાળવી રાખવા માટે જરૂરી ઓક્સિજન આપે છે અને નિર્જીવ કાર્બન ડાયોક્સાઈડ દૂર કરે છે. હિમોગ્લોબિન દ્વારા શ્વસન વધુ અસરકારક બને છે. આ તમામ પ્રક્રિયાઓના સુમેળથી મનુષ્યનું જીવન સરળ બને છે.
મનુષ્યનું શ્વસનતંત્ર - MCQ પ્રશ્નો
પ્ર.1: મનુષ્યમાં શ્વાસની શરૂઆત ક્યાંથી થાય છે?
પ્ર.2: કઈ રચનાએ શ્વાસનળીના માર્ગને ખુલ્લું રાખે છે?
પ્ર.3: વાયુકોષ્ઠ કઈ પ્રક્રિયા માટે જવાબદાર છે?
પ્ર.4: શ્વાસ લેતી વખતે ઉરસના પોલાણમાં શું થાય છે?
પ્ર.5: શ્વાસ બહાર કાઢતી વખતે કયું અંગ વિકોચન પામે છે?
પ્ર.6: મનુષ્યમાં શ્વસનરંજક દ્રવ્ય કયું છે?
પ્ર.7: હિમોગ્લોબિન કઈ ક્રિયા માટે જવાબદાર છે?
પ્ર.8: નસકોરાંમાં કઈ બાબત હવામાંથી અશુદ્ધિઓ દૂર કરે છે?
પ્ર.9: શ્વાસનળી કેટલા ભાગોમાં વિભાજિત થાય છે?
પ્ર.10: ઓક્સિજન કોષોમાં કેવી રીતે પહોંચે છે?
0 Response to "મનુષ્યનું શ્વસનતંત્ર સરળ સમજૂતી સાથે | Biology Class 10 Gujarati | MCQ પ્રશ્નો સાથે"
ટિપ્પણી પોસ્ટ કરો