એસિડ અને બેઇઝના રાસાયણિક ગુણધર્મો અને હાઈડ્રોજન વાયુ પરિક્ષણ | ધોરણ 10 વિજ્ઞાન - ગુજરાતીમાં સ્પષ્ટ સમજણ

એસિડ અને બેઇઝના રાસાયણિક ગુણધર્મો

1. એસિડની ધાતુ સાથેની પ્રક્રિયા

એસિડ અને ધાતુ વચ્ચે પ્રક્રિયા થતાં ધાતુ ક્ષાર અને ડાયહાઈડ્રોજન વાયુ ઉત્પન્ન થાય છે.

H₂SO₄(aq) + Zn(s) → ZnSO₄(aq) + H₂(g)

ઉદાહરણ: સલ્ફ્યુરિક એસિડ + ઝિંક → ઝિંક સલ્ફેટ + ડાયહાઈડ્રોજન વાયુ

2. એસિડની ધાતુ કાર્બોનેટ સાથે પ્રક્રિયા

એસિડ + ધાતુ કાર્બોનેટ → ક્ષાર + પાણી + કાર્બન ડાયોક્સાઈડ

2HCl(aq) + Na₂CO₃(s) → 2NaCl(aq) + H₂O(l) + CO₂(g)

HCl(aq) + NaHCO₃(s) → NaCl(aq) + H₂O(l) + CO₂(g)

3. એસિડની બેઇઝ સાથે પ્રક્રિયા (તટસ્થીકરણ)

એસિડ + બેઇઝ → ક્ષાર + પાણી

HCl(aq) + NaOH(aq) → NaCl(aq) + H₂O(l)

આ પ્રક્રિયાને તટસ્થીકરણ પ્રક્રિયા કહેવાય છે.

4. એસિડની ધાત્વિય ઓક્સાઈડ સાથે પ્રક્રિયા

એસિડ + ધાતુ ઓક્સાઈડ → ક્ષાર + પાણી

2HCl(aq) + CuO(s) → CuCl₂(aq) + H₂O(l)

પ્રવૃત્તિ: દાણાદાર Zn ની મંદ સલ્ફ્યુરિક એસિડ સાથે પ્રક્રિયા

સાધન સામગ્રી	પદાર્થો
સ્ટેન્ડ, કસનળી, વિમોચન નળી, કાચનું પાત્ર	મંદ H₂SO₄, દાણાદાર ઝીંક, સાબુનું દ્રાવણ

કાર્ય પદ્ધતિ:

1. કસનળીમાં 5 ml H₂SO₄ અને થોડો દાણાદાર Zn ઉમેરો.
2. ઝીંકની સપાટી પર થતા અવલોકન નોંધો.
3. ઉત્પન્ન થતા વાયુને સાબુના દ્રાવણમાંથી પસાર કરો.
4. પારદર્શક પરપોટા પાસે સળગતી મીણબત્તી લઈ જાઓ.

અવલોકન:

• ઝીંકની સપાટી પર H₂ વાયુના પરપોટા દેખાય છે.
• પરપોટા નજીક મીણબત્તી લઈ જતાં ધડાકા સાથે અગ્નિ થાય છે.

Zn(s) + H₂SO₄(aq) → ZnSO₄(aq) + H₂(g)

પ્રશ્ન 1: એસિડ + ધાતુ કાર્બોનેટ મળીને શું બને છે?

ક્ષાર + હાઈડ્રોજન વાયુ

ક્ષાર + પાણી + કાર્બન ડાયોક્સાઈડ

ક્ષાર + ઓક્સીજન

ક્ષાર + કોપર

સાચો જવાબ: ક્ષાર + પાણી + કાર્બન ડાયોક્સાઈડ

પ્રશ્ન 2: H₂SO₄ અને Zn ની ક્રિયામાં કઈ વાયુ ઉત્પન્ન થાય છે?

ઓક્સીજન

કાર્બન ડાયોક્સાઈડ

હાઈડ્રોજન

નાઇટ્રોજન

સાચો જવાબ: હાઈડ્રોજન

પ્રશ્ન 3: તટસ્થીકરણ પ્રક્રિયામાં શું બને છે?

ક્ષાર + કાર્બન ડાયોક્સાઈડ

ક્ષાર + હાઈડ્રોજન

ક્ષાર + ઓક્સીજન

ક્ષાર + પાણી

સાચો જવાબ: ક્ષાર + પાણી

પ્રશ્ન 4: હાઈડ્રોજન વાયુની ઓળખ કઈ રીતે થઈ શકે?

પાણી સાથે ઉકાળવાથી

તે ઓક્સીજનમાં ભળી જાય છે

પરપોટા ફાટી જાય છે

સળગતી મીણબત્તી નજીક લાવતાં ધડાકો થાય છે

સાચો જવાબ: સળગતી મીણબત્તી નજીક લાવતાં ધડાકો થાય છે

પ્રશ્ન 6: કઈ પ્રક્રિયા તટસ્થીકરણ (Neutralization) કહેવાય?

બેઇઝ + ધાતુ → ક્ષાર + હાઈડ્રોજન

એસિડ + બેઇઝ → ક્ષાર + પાણી

એસિડ + ઓક્સાઈડ → એસિડ

ધાતુ + પાણી → એસિડ

સાચો જવાબ: એસિડ + બેઇઝ → ક્ષાર + પાણી

પ્રશ્ન 7: કઈ કૃિયા દરમિયાન CO₂ વાયુ ઉત્પન્ન થાય છે?

એસિડ + ધાતુ કાર્બોનેટ

એસિડ + ધાતુ

બેઇઝ + ઓક્સાઈડ

એસિડ + એમોનિયા

સાચો જવાબ: એસિડ + ધાતુ કાર્બોનેટ

પ્રશ્ન 8: કોપર ઓક્સાઈડ અને હાઈડ્રોક્લોરિક એસિડની ક્રિયામાં શું બને છે?

Cu + HCl

CuCl₂ + H₂O

Cu(OH)₂ + CO₂

CuSO₄ + H₂

સાચો જવાબ: CuCl₂ + H₂O

પ્રશ્ન 9: નીચેના પૈકી કયો પદાર્થ ધાત્વીય ઓક્સાઈડ છે?

CuO

HCl

NaOH

CO₂

સાચો જવાબ: CuO

પ્રશ્ન 10: એસિડ અને બેઇઝની ક્રિયા પછી ઉત્પન્ન થતી ઉત્પાદનોમાં શું મળે છે?

કાર્બન ડાયોક્સાઈડ અને મીઠું

હાઈડ્રોજન અને પાણી

ક્ષાર અને પાણી

મીઠું અને ઓક્સીજન

સાચો જવાબ: ક્ષાર અને પાણી