ચુંબકીય ક્ષેત્ર અને ક્ષેત્રરેખાઓ | Magnetic Field & Field Lines – સંપૂર્ણ માર્ગદર્શિકા ગુજરાતી માં

ચુંબકીયક્ષેત્ર અને ક્ષેત્રરેખાઓ

જ્યારે હોકાયંત્રની સોયને ગજિયા ચુંબકની નજીક લઈ જવાય છે, ત્યારે તે દિશામાં ફેરવાઈ જાય છે. એવું થાય છે કારણ કે હોકાયંત્રની સોય પણ એક નાનો ચુંબક છે. તેના છેડાઓ ઉત્તર અને દક્ષિણ ધ્રુવો તરીકે વર્તે છે.

નોંધો: હોકાયંત્રની સોયનો ઉત્તર ધ્રુવ હંમેશા પૃથ્વીના ઉત્તર ધ્રુવ તરફ દિશે કરે છે.

પ્રયોગ: ચુંબકીય ક્ષેત્રરેખાઓ દર્શાવવી

આવશ્યક સામગ્રી: ડ્રોઇંગ બોર્ડ, સફેદ કાગળ, ગુંદર, ગજિયો ચુંબક, લોખંડનો ભૂકો

પદ્ધતિ:

• ➤ ડ્રોઇંગ બોર્ડ પર સફેદ કાગળ ચીપકાવો.
• ➤ ગજિયા ચુંબકને કાગળના મધ્યમાં મૂકો.
• ➤ લોખંડનો ભૂકો ચુંબકની આસપાસ ભભરાવો.
• ➤ બોર્ડને હળવેથી ટકોરો અને અવલોકન કરો.

અવલોકન: લોખંડનો ભૂકો ચોક્કસ ભાતમાં ગોઠવાઈ જાય છે જે ચુંબકીય ક્ષેત્ર દર્શાવે છે.

નિર્ણય: ચુંબક તેની આસપાસ ચુંબકીયક્ષેત્ર સર્જે છે, જેના કારણે લોખંડનો ભૂકો ચોક્કસ રીતે ગોઠવાય છે. આ ગોઠવણીને ચુંબકીય ક્ષેત્રરેખાઓ કહે છે.

ચુંબકીયક્ષેત્ર શું છે?

ચુંબકની આસપાસના એવા વિસ્તારો જ્યાં ચુંબકીય બળ અનુભવાઈ શકે છે, તેને ચુંબકીયક્ષેત્ર કહે છે.

ચુંબકીય ક્ષેત્રરેખાઓ શું છે?

ચુંબકીયક્ષેત્રના દૃશ્ય રજૂકરણ માટેની લાઇન્સને ચુંબકીય ક્ષેત્રરેખાઓ કહે છે. એ લાઇન્સ બતાવે છે કે ચુંબકનું બળ ક્યાં સુધી અને કેવી રીતે ફેલાયેલું છે.

હોકાયંત્ર દ્વારા ક્ષેત્રરેખાઓ દર્શાવવી

• ➤ એક નાનું હોકાયંત્ર લો અને તેને ચુંબકના ઉત્તર ધ્રુવ પાસે મૂકો.
• ➤ હોકાયંત્રની દિશા નોંધો અને બંને છેડાઓનું સ્થાન માર્ક કરો.
• ➤ હોકાયંત્રને ખસેડતા ખસેડતા દક્ષિણ ધ્રુવ સુધી લઇ જાઓ.
• ➤ બિંદુઓને જોડો અને વક્ર રેખાઓ બનાવો.
• ➤ આ પ્રક્રિયા પુનરાવર્તન કરો અને વધુ રેખાઓ દોરો.

આ રીતે બનાવી ગયેલી રેખાઓ ચુંબકના આસપાસના ચુંબકીયક્ષેત્રને દર્શાવે છે અને તેને ચુંબકીય ક્ષેત્રરેખાઓ કહે છે.

ચુંબકીય ક્ષેત્રરેખાઓની લાક્ષણિકતાઓ

• ✔ ફીલ્ડ લાઇન્સ ચુંબકના ઉત્તર ધ્રુવથી દક્ષિણ ધ્રુવ જાય છે.
• ✔ ચુંબકની અંદર, દિશા દક્ષિણ ધ્રુવથી ઉત્તર ધ્રુવ હોય છે.
• ✔ ફીલ્ડ લાઇન્સ હંમેશાં બંધ વક્ર હોય છે.
• ✔ જ્યાં લાઇન્સ વધુ નજીક હોય, ત્યાં પ્રબળ ચુંબકીયક્ષેત્ર હોય છે.
• ✔ ચુંબકીય લાઇન્સ ક્યારેય એકબીજાને છેદતી નથી.
• ✔ ચુંબકીયક્ષેત્ર સદિશ રાશિ છે, એટલે કે તેમાં દિશા અને પરિમાણ બંને હોય છે.

સારાંશ: ચુંબક આપણા આસપાસ અનદર્શનશીલ ચુંબકીય ક્ષેત્ર પેદા કરે છે. તેને દર્શાવતી રેખાઓ ચુંબકીય ક્ષેત્રરેખાઓ કહેવાય છે. તેના માધ્યમથી ચુંબકના બળના દિશા અને પરિમાણ વિશે સમજી શકાય છે.

ચુંબકીયક્ષેત્ર અને ક્ષેત્રરેખાઓ - કલરફુલ MCQ

1. ચુંબકીય ક્ષેત્રરેખાઓ ક્યાંથી શરૂ થાય છે?

2. ચુંબકીય ક્ષેત્રરેખાઓ કઈ પ્રકારની હોય છે?

3. ચુંબકીય ક્ષેત્ર ક્યાં વધુ મજબૂત હોય છે?

4. હોકાયંત્રની સોય શું છે?

5. ચુંબકીય ક્ષેત્ર શું છે?

6. ચુંબકીય ક્ષેત્રરેખાઓ ક્યારેય શું નથી કરતી?

7. હોકાયંત્રની સોયના છેડાઓ શું દર્શાવે છે?

8. લોખંડના ભૂકા કઈ રીતે ગોઠવાય છે?

9. ચુંબકીય ક્ષેત્ર કઈ પ્રકારની રાશિ છે?

10. લોખંડના ભૂકા કયા પદ્ધતિથી ગોઠવાય છે?