Reflex Arc Explained in Gujarati | પરાવર્તી કમાન: સંપૂર્ણ સમજણ, ઘટકો, ઉદાહરણો અને Biology માટે MCQ પ્રશ્નો
પરાવર્તી કમાન
ઉષ્માની સંવેદનાના વિષયમાં વિચારીએ તો જે ચેતા ઉષ્માની અનુભૂતિ કરે છે તે સ્નાયુઓના હલનચલન કરાવે તેવી ચેતા સાથે સરળ રીતે જોડાયેલી હોવી જોઈએ. જેથી સંવેદના ગ્રહણ અને તેના પ્રતિચારની ક્રિયા ઝડપથી થઈ શકે. આવા જોડાણને પરાવર્તી કમાન કહે છે.
અંતગ્રાહી (સંવેદી) ચેતા અને બહિર્વાહી (ચાલક) ચેતા વચ્ચે આવું જોડાણ કરોડરજ્જુમાં જોવા મળે છે. આખા શરીરની ચેતાઓ મગજ તરફ જતી વખતે કરોડરજ્જુમાં મળે છે. આ કરોડરજ્જુમાં જ પરાવર્તી કમાન રચાય છે.
ઉદાહરણ તરીકે, જો આપણો હાથ ભૂલથી કોઈ ગરમ વસ્તુને અડે તો કંઈ પણ વિચાર્યા વગર હાથ ખસેડી લઈએ. અહીં ગરમીની સંવેદના હાથના તાપમાન સંવેદનાગ્રાહી અંગો દ્વારા મળે છે. તાપમાન સંવેદનાગ્રાહી ભાગો સંવેદી ચેતાને કેન્દ્રમાં રાખીને ઊર્મિવેગો આપે છે, જે માહિતીસ્વરૂપે કરોડરજ્જુ સુધી પહોંચે છે. ત્યારબાદ ઊર્મિવેગનું વહન ચાલક ચેતા દ્વારા થાય છે. ચાલક ચેતાકોષ આ સંદેશો હાથના સ્નાયુઓને પહોંચાડે છે. હાથના સ્નાયુ અસરગ્રસ્ત બને છે, કારણકે તે ઊર્મિવેગને પ્રતિચાર આપે છે.
આ આવેગ મોકલતો માર્ગ પરાવર્તી કમાન રચે છે. મોટાભાગનાં પ્રાણીઓમાં પરાવર્તી કમાન એટલા માટે વિકસિત હોય છે, કારણ કે તેના મગજને વિચારવાની ક્રિયા ખૂબ જ સતેજ હોતી નથી. વાસ્તવમાં મોટાભાગનાં પ્રાણીઓમાં વિચારવા માટે જરૂરી જટિલ ચેતાકોષીય જાળ કાં તો અલ્પવિકસિત હોય છે અથવા ગેરહાજર હોય છે. આમ, વાસ્તવિક વિચારવાની ગેરહાજરીમાં પરાવર્તી કમાન વિકાસ પામે છે.
કરોડરજ્જુ ચેતાઓની બનેલી હોય છે જે વિચારવા માટે માહિતી આપે છે. મગજ અને કરોડરજ્જુ મધ્યસ્થ ચેતાતંત્ર (CNS = Central Nervous System) બનાવે છે. તે શરીરના બધાં ભાગોમાંથી સૂચનાઓ પ્રાપ્ત કરે છે અને તેઓનું સંકલન કરે છે. પરિઘવર્તી ચેતાતંત્રની મદદથી મધ્યસ્થ ચેતાતંત્ર અને શરીરનાં અંગો વચ્ચે સંપર્ક સ્થાપવો શક્ય બને છે. જેમાં મગજમાંથી નીકળતી મસ્તિષ્ક ચેતાઓ અને કરોડરજ્જુમાંથી નીકળતી કરોડરજ્જુ ચેતાઓ સહાયક બને છે.
મુખ્ય ઘટકો:
- સંવેદી ચેતાકોષ
- ગ્રાહી એકમો: ઉષ્મા / દર્દ (ચામડીમાં સ્થિત)
- પરાવર્તી કમાન
- કરોડરજ્જુ: CNS મગજ તરફ સંદેશો મોકલે છે
- ચાલક ચેતાકોષ
- પૃથક્કરણીય ચેતાકોષ
- પ્રતિચારક: હાથના સ્નાયુઓ
પ્રશ્ન 1: પરાવર્તી કમાનનું કાર્ય શું છે?
પ્રશ્ન 2: પરાવર્તી કમાનનો મુખ્ય કેન્દ્ર કયો છે?
પ્રશ્ન 3: સંવેદનાનો પ્રારંભ કયા ભાગથી થાય છે?
પ્રશ્ન 4: નીચેમાંથી કયો ચેતાકોષ સંદેશોને મગજ તરફ લઈ જાય છે?
પ્રશ્ન 5: પગ પર કંઇક ચોટ લાગે ત્યારે પગ ખેંચાવું એ કઈ ક્રિયા છે?
પ્રશ્ન 6: મધ્યસ્થ ચેતાતંત્રમાં શું સમાવિષ્ટ છે?
પ્રશ્ન 7: નીચેમાંથી કયો ભાગ “પ્રતિચારક” તરીકે કાર્ય કરે છે?
પ્રશ્ન 8: સંવેદના દર વખતે મગજ સુધી ન જઈ શકે ત્યારે શો કાર્ય થાય છે?
પ્રશ્ન 9: પરાવર્તી કમાનમાં કેટલા પ્રકારના ચેતાકોષો હોય છે?
પ્રશ્ન 10: પૃથક્કરણીય ચેતાકોષ શું કરે છે?
0 Response to "Reflex Arc Explained in Gujarati | પરાવર્તી કમાન: સંપૂર્ણ સમજણ, ઘટકો, ઉદાહરણો અને Biology માટે MCQ પ્રશ્નો"
ટિપ્પણી પોસ્ટ કરો