🔬🫁 મનુષ્યનું શ્વસનતંત્ર – સંપૂર્ણ સમજૂતી અને 15 MCQs સાથે | Respiratory System Explained with Quiz 📝✅

મનુષ્યનું શ્વસનતંત્ર

શ્વસનતંત્રના અંગો

મનુષ્યના શ્વસનતંત્રમાં નીચેના અંગોનો સમાવેશ થાય છે:

• બાહ્ય નાસિકાછિદ્ર (નસકોરાં)
• નાસિકાકોટર
• કંઠનળી
• શ્વાસનળી
• શ્વાસવાહિની
• ફેફસાં
• ઉરોદરપટલ

નસકોરાં દ્વારા હવા શરીરમાં પ્રવેશે છે. નાસિકાકોટરમાં રહેલા વાળ અને શ્લેષ્મ પદાર્થ હવામાં રહેલી ધૂળ અને અશુદ્ધિઓને ગાળી નાખે છે.

હવામાં અવરોધ ન થવાનાં નિયામક તત્વો

કંઠનળીના વિસ્તારમાં કાસ્થિની વલયમય રચના હવાના માર્ગને ખુલ્લો રાખે છે જેથી હવામાં અવરોધ ન થાય.

હવાના માર્ગ અને વાયુકોષ્ઠો

કંઠનળી પછી શ્વાસનળી આવે છે, જે બે શ્વાસવાહિનીઓમાં વિભાજિત થાય છે. દરેક શ્વાસવાહિની નાની નલિકાઓમાં વિભાજિત થાય છે જે અંતે વાયુકોષ્ઠો નામના ફુગ્ગા જેવા ઢાંચાઓમાં અંત પામે છે.

વાયુકોષ્ઠોની દીવાલ પર રક્તકેશિકાઓ હોય છે, જે વસ્તી જેવી જાળીબંદ રચના ધરાવે છે – અહીં ઓક્સિજન અને કાર્બન ડાયોક્સાઇડ વચ્ચે વાતવિનિમય થાય છે.

શ્વાસોશ્વાસની ક્રિયા

શ્વાસ લેતા સમયે ઉરોદરપટલ અને પાંસળીઓના સ્નાયુ સંકોચાય છે, જેથી છાતીનું પોકળ વિસ્તારાય છે. પરિણામે ફેફસાંમાં હવાનું દબાણ ઘટે છે અને બહારની હવા અંદર જાય છે.

આ હવામાં રહેલી ઓક્સિજન વાયુકોષ્ઠોમાં પ્રવેશે છે અને ત્યાં વાતવિનિમય થાય છે.

શ્વાસ છોડતી વખતે ઉરોદરપટલ શિથિલ થાય છે, છાતીનું પોકળ ઘટે છે, અને અંદરનું દબાણ વધે છે. પરિણામે કાર્બન ડાયોક્સાઇડયુક્ત હવા બહાર નીકળી જાય છે.

મનુષ્યમાં શ્વસનરંજક દ્રવ્ય

મોટા કદના પ્રાણીઓમાં ખાલી પ્રસરણદાબ દ્વારા દરેક કોષ સુધી ઓક્સિજન પહોંચાડી શકાય તેમ નથી. એટલે તેઓમાં શ્વસનરંજક દ્રવ્ય જરૂરી બને છે.

મનુષ્યમાં આ કાર્ય હીમોગ્લોબિન દ્વારા થાય છે, જે લાલ રક્તકણોમાં રહેલું હોય છે. હીમોગ્લોબિન ઓક્સિજનને જોડે છે અને શરીરના દરેક કોષ સુધી પહોંચાડે છે.

હીમોગ્લોબિનની ઓક્સિજન સાથે ઊંચી બંધન ઊર્જા હોય છે, જે તેને અસરકારક રીતે ઓક્સિજન વહન કરવા માટે યોગ્ય બનાવે છે.

શ્વસનતંત્ર MCQ ક્વિઝ

1. શ્વસનતંત્રનો પ્રથમ અવયવ કયો છે?

A. ફેફસાં

B. નસકોરાં

C. શ્વાસવાહિની

D. કંઠનળી

જવાબ: B. નસકોરાં

2. શ્વાસનળી વિભાજિત થાય છે...

A. ફેફસાંમાં

B. નસકોરાંમાં

C. બે શ્વાસવાહિનીમાં

D. કંઠનળીમાં

જવાબ: C. બે શ્વાસવાહિનીમાં

3. વાયુકોષ્ઠોની અંદર શું હોય છે?

A. વાળ

B. કાચબની પેલ

C. રુધિરકેશિકાઓ

D. સ્વેતકણ

જવાબ: C. રુધિરકેશિકાઓ

4. ઓક્સિજન કોણ લાવીને કોષો સુધી પહોંચાડે છે?

A. પ્લાઝ્મા

B. લોહિતકણ

C. હીમોગ્લોબિન

D. સફેદકણ

જવાબ: C. હીમોગ્લોબિન

5. શ્વસનતંત્રમાં કઈ રચના હવા ગાળે છે?

A. હૈયું

B. નસકોરાંમાંના વાળ અને શ્લેષ્મ

C. શ્વાસનળી

D. ફેફસાં

જવાબ: B. નસકોરાંમાંના વાળ અને શ્લેષ્મ

6. કઈ રચના હવામાંથી ધૂળકણો દૂર કરવા માટે જવાબદાર છે?

A. હિમોગ્લોબિન

B. શ્વાસનળી

C. નસકોરાંના વાળ અને શ્લેષ્મ

D. ફેફસાં

જવાબ: C. નસકોરાંના વાળ અને શ્લેષ્મ

7. ફેફસાંની અંદર હવામાંથી ઓક્સિજન શાના માધ્યમથી લોહીમાં જતી રહે છે?

A. વાયુકોષ્ઠો

B. પાંસળી

C. નસકોરું

D. કફ

જવાબ: A. વાયુકોષ્ઠો

8. શ્વાસ લેતી વખતે કઈ ક્રિયા થાય છે?

A. ઉરસીય પોલાણ સંકોચાય છે

B. દબાણ વધી જાય છે

C. ઉરોદરપટલ અને પાંસળીના સ્નાયુ સંકોચાય છે

D. કાર્બન ડાયોક્સાઈડ બહાર જાય છે

જવાબ: C. ઉરોદરપટલ અને પાંસળીના સ્નાયુ સંકોચાય છે

9. શ્વસનરંજક દ્રવ્ય શું છે?

A. પ્લાઝ્મા

B. હીમોગ્લોબિન

C. કાર્બન ડાયોક્સાઈડ

D. લોહિતકણ

જવાબ: B. હીમોગ્લોબિન

10. હીમોગ્લોબિન ક્યાં હોય છે?

A. સફેદ રક્તકણમાં

B. પિત્તસ્નાનમાં

C. લાલ રક્તકણમાં

D. પેશીઓમાં

જવાબ: C. લાલ રક્તકણમાં

11. શ્વાસ બહાર કાઢતી વખતે કઈ પ્રક્રિયા થાય છે?

A. ઉરસીય પોલાણ વધે છે

B. દબાણ ઘટે છે

C. ઓક્સિજન અંદર જાય છે

D. કાર્બન ડાયોક્સાઈડ બહાર જાય છે

જવાબ: D. કાર્બન ડાયોક્સાઈડ બહાર જાય છે

12. ફેફસાંની અંદર કઈ નાની રચનાઓ વાયુકોષ્ઠોમાં પરિણમે છે?

A. નસકોરાં

B. નસિકા કોટર

C. શ્વાસવાહિનીઓ

D. શ્વાસનળી

જવાબ: C. શ્વાસવાહિનીઓ

13. શ્વસનતંત્રમાં કઈ રચના ફેફસાંને અંદર સુધી હવા પહોંચાડે છે?

A. કંઠનળી

B. નસકોરાં

C. શ્વાસનળી

D. ઉરસીય પટલ

જવાબ: C. શ્વાસનળી

14. ઓક્સિજન માટે હીમોગ્લોબિનમાં શું હોય છે?

A. ઓક્સિજન વિમુખતા

B. બંધન ઊર્જા

C. પ્રવાહીતા

D. પતંગિયતા

જવાબ: B. બંધન ઊર્જા

15. શ્વસનતંત્રનો મુખ્ય અવયવ કયો છે જ્યાં વાયુવિનિમય થાય છે?

A. શ્વાસનળી

B. ફેફસાં

C. નસકોરાં

D. કંઠનળી

જવાબ: B. ફેફસાં