મનુષ્યનું ઉત્સર્જન તંત્ર | Excretory System in Gujarati with MCQs ✅

મનુષ્યનું ઉત્સર્જન તંત્ર

ઉત્સર્જન તંત્રના મુખ્ય અંગો

માનવ ઉત્સર્જન તંત્રમાં નીચેના અંગો આવે છે:
- એક જોડ મૂત્રપિંડ (Kidneys)
- એક જોડ મૂત્રવાહિની (Ureters)
- મૂત્રાશય (Urinary Bladder)
- મૂત્રમાર્ગ (Urethra)

મૂત્રપિંડની રચના અને સ્થાન

મૂત્રપિંડ ઘંટાકાર (Bean-shaped) હોય છે અને કરોડસ્તંભની કશેરુકાઓની બંને બાજુ, કમરના ભાગે સ્થિત હોય છે.
તે લોહીમાં રહેલા નકામા પદાર્થોને ફિલ્ટર કરે છે અને મૂત્ર બનાવે છે.

મૂત્રવાહિની અને મૂત્રાશય

દરેક મૂત્રપિંડમાંથી મૂત્રવાહિની (સાંકળ જેવી નળી) નીકળે છે, જે મૂત્રને મૂત્રાશય સુધી લઈ જાય છે.
મૂત્રાશય સ્નાયુમય કોથળી છે, જ્યાં હંગામી રીતે મૂત્ર સંગ્રહાય છે.

મૂત્રમાર્ગ

મૂત્રમાર્ગ એ નળી છે, જે મૂત્રાશયને શરીરના બહારના ભાગ સાથે જોડે છે.
તેનું છિદ્ર શરીરના નીચેના ભાગે હોય છે અને તે દ્વારા મૂત્ર બહાર નીકળે છે.

મૂત્રપિંડ નલિકા અને પાયારૂપ ગાળણ એકમ

દરેક મૂત્રપિંડમાં લાખો નાની નલીઓ હોય છે જેને "નેફ્રોન" કહે છે – આ પાયારૂપ ગાળણ એકમ છે.
દરેક નેફ્રોનની શરૂઆત બાઉમેનની કોથળીથી થાય છે, જેમાં રુધિરકેશિકાઓના ગુચ્છ (ગ્લોમેર્યુલસ) હોય છે.
નેફ્રોનમાં ગાળણ, પુનર્શોષણ અને સ્રવણ જેવી પ્રક્રિયાઓ થતી હોય છે.

મૂત્રનિર્માણ પ્રક્રિયા

મૂત્રનિર્માણમાં ત્રણ મુખ્ય પગલાં હોય છે:
1. ગાળણ (Filtration): લોહીમાં રહેલા પદાર્થો (યુરિયા, યુરિક એસિડ, પાણી, લવણ, ગ્લુકોઝ) બાઉમેનની કોથળીમાં પ્રવેશે છે.

2. પુનર્શોષણ (Reabsorption): ઉપયોગી પદાર્થો જેમ કે ગ્લુકોઝ, એમિનો એસિડ, પાણી ફરીથી લોહીમાં શોષાઈ જાય છે.

3. સ્રવણ (Secretion): કેટલાક નકામા આયન અને પદાર્થો નેફ્રોનમાં ઉમેરીને અંતે મૂત્ર રચાય છે.

અંતે આ મૂત્ર મૂત્રવાહિની દ્વારા મૂત્રાશયમાં પહોંચે છે અને પછી મૂત્રમાર્ગથી શરીર બહાર નીકળે છે.

મૂત્રના ઘટકો

મૂત્રમાં મુખ્યત્વે યુરિયા, યુરિક એસિડ, ક્રીએટિનિન, લવણ અને વધુ માત્રામાં પાણી હોય છે.
શરીરમાંથી નકામા પદાર્થોને દૂર કરવો મુખ્ય હેતુ છે.

મનુષ્યના ઉત્સર્જન તંત્ર આધારિત MCQs

પ્રશ્ન 1: મનુષ્યના ઉત્સર્જન તંત્રનો મુખ્ય અંગ કયો છે?

હ્રદય ફેફસા યકૃત મૂત્રપિંડ

સાચો જવાબ: મૂત્રપિંડ

પ્રશ્ન 2: મૂત્રપિંડમાં મૂત્ર બનાવવાનો પાયારૂપ એકમ કયો છે?

ન્યૂરોન નેફ્રોન હોર્મોન એલ્વીઓલાઈ

સાચો જવાબ: નેફ્રોન

પ્રશ્ન 3: મૂત્ર શા દ્વારા શરીર બહાર નીકળે છે?

અન્નનળી નસ મૂત્રમાર્ગ શ્વાસનળી

સાચો જવાબ: મૂત્રમાર્ગ

પ્રશ્ન 4: બાઉમેનની કોથળીમાં શુ થાય છે?

હોર્મોન ઉત્પન્ન થાય છે ગાળણ પ્રક્રિયા થાય છે હાડકાં બને છે પાચન થાય છે

સાચો જવાબ: ગાળણ પ્રક્રિયા થાય છે

પ્રશ્ન 5: મૂત્રપિંડ શું કાર્ય કરે છે?

પાચન કરે છે શ્વાસ લે છે નકામા દ્રવ્યોને ગાળે છે ઉર્જા બનાવે છે

સાચો જવાબ: નકામા દ્રવ્યોને ગાળે છે

પ્રશ્ન 6: મૂત્રપિંડમાંથી મૂત્ર ક્યાં જાય છે?

અન્નનળીમાં હ્રદયમાં મૂત્રવાહિનીમાં શ્વાસ નળીમાં

સાચો જવાબ: મૂત્રવાહિનીમાં

પ્રશ્ન 7: મૂત્રનો હંગામી સંગ્રહ કઈ જગ્યાએ થાય છે?

યકૃતમાં હૃદયમાં મૂત્રમાર્ગમાં મૂત્રાશયમાં

સાચો જવાબ: મૂત્રાશયમાં

પ્રશ્ન 8: નેફ્રોનની શરૂઆત કઈ રચનાથી થાય છે?

યુરિથરા બાઉમેનની કોથળી નસ શ્વાસ કોષ

સાચો જવાબ: બાઉમેનની કોથળી

પ્રશ્ન 9: રુધિરકેશિકાઓનો ગુચ્છ શું કહેવાય છે?

ન્યુક્લિયસ રિબોસોમ રુધિરકેશિકાગુચ્છ નસગુંચ

સાચો જવાબ: રુધિરકેશિકાગુચ્છ

પ્રશ્ન 10: નાઇટ્રોજનયુક્ત પદાર્થો ક્યા રૂપે બહાર નીકાળવામાં આવે છે?

ઓક્સિજન રૂપે કાર્બન ડાયોક્સાઇડરૂપે યુરિયા અને યુરિક એસિડ રૂપે નમક અને પાણી રૂપે

સાચો જવાબ: યુરિયા અને યુરિક એસિડ રૂપે